Tommaso Campanella, De sensu rerum, p. 6
esse, et sapientiae actus in apibus, formicis, aliisque brutis
apparere.
Ergo necessario reperiri Primam Sapientiam, quam ista entia
participarunt,
ut et mundi et istorum fabrica docet: sicut praeest calor,
unde
calida omnia participant. Casum vero non posse, quamvis infinitis
vicibus
literas huius libri iaceres (ut in Lucretij exemplo
persistam)
ita eas copulare, ut hunc lib. componant. Ars vero semel ipsum
componit.
Ita non esse tribuendam mundi fabricam ordinatissimam, nisi
Arti
primae, quae Deus est. Stultum est autem putare gladium et librum
ab arte propter
finem fieri; mundum vero et oculum, et cor, et
plantam sapientius constructas, a
casu. Unde enim nos sapientiam
habemus? non a nihilo. Ergo praeest universitati
rerum. Inde assumo;
calorem et frigus cum sint activae res, ex passivis atomis
absque agente
vi non nasci. Infinitosque aculeos, ac spinas nihil calefacere
unquam;
nec obtusas farinas frigefacere. Nec tantam lucem subito
volatilem
corpuscula esse posse, quibus pervium sit crystallum bene crassum,
non
autem gracilis charta. Item quomodo non destruitur sol, si substantia
corporis eius
ita spargitur, et non est vis activa sui multiplicativa,
non imminuibilis,
incorporea? Ac concedit Lucretius solem
mane nasci, et casu
circumferri, et in occidente extingui: ac quotidie
novum solem generari ex atomis.
At inquam, cur vesperi tota die imminutus,
non minor adparet quam mane? Et unde
tanta temporum
distinctio, et ordo annuus, et menstruus, et diurnus, et repetitio
eorum
mirifice ordinata? Experientia quoque nautarum circumdantium
terrae orbem
post navigationem Columbi iam detegit hanc
stultissimam
impietatem.
Dehinc incusare licet Galenum
, aliosque Peripateticos ,
qui concedentes qualitates
activas Elementis contra Democritum ,
negant tamen sensum.
Aiuntque esse temperamentum ipsarum
qualitatum. Profecto Temperamentum est quaedam
relatio rerum
temperatarum, quae esse non potest virtus vitalis sensitiva, nisi
sentiant
res ipsae in tali temperamento unitae: Et quamvis cytharae
fides
materia aridae temperatae musicam faciant: non tamen ipsa musica
res una
est, sed variae aëris percussiones, a variis actae fidibus. Ac tamdiu
existit
perseveratque, quamdiu pulsantur ab habente artem, vel
potentiam; ergo qualitates
unitae nunquam sentient, nisi virtus sentiens
insit illis, quae vivificet,
moveatque: et quoniam a se moveri concedunt
ipsas praedicti Philosophi, a seipsis
sentire affirment etiam oportet.
Non quidem cum Anax. asseram omnia in omnibus actu esse, licet
cibus distribuatur in carnem, os,
nervum, pilum, similibus partiunculis
similes petentibus, quod indicare videtur idem
in mundo fieri, quoniam
ex quolibet per successionem fit quodlibet; sed affirmem,
ita
evenire ex varijs dispositionibus eiusdem materiae: quibus alia pars
apta
fit converti in carnem, alia in os, alia in aquam, alia in fumum. Hae
autem
dispositiones variatae sunt semper a mundi exordio ob varias actiones